De protestantse kerk in Nederland kent een onoverzichtelijk groot aantal groeperingen. Grofweg zijn er drie hoofdgroepen: gematigd (“hervormd”), minder streng orthodox en streng orthodox; voor de laatste twee groepen gebruiken we gemakshalve de verzamelnaam “gereformeerd”, Deze drie groepen worden vertegenwoordigd door 3 politieke partijen: gematigd door CDA, orthodox door ChristenUnie en streng orthodox door SGP. (Klik op de afbeeldingen voor een grotere versie.)

Voor de streng orthodoxe protestanten hoor je ook vaak de term reformatorisch. Ze wonen overwegend in de streek tussen de Randstad en het katholieke Zuiden. De streek, bekend onder de namen bijbelgordel, bijbelbelt of refoband, loopt van Zeeland over de Betuwe en de Veluwe tot Zwolle/Kampen. Het is een nogal aparte groep. 

De mensen hechten aan de bijbelvertaling uit 1637 en letten op passende, meestal donkere kleding op zondag – waardoor ze de bijnaam zwartekousenkerk kregen. Het is maar een kleine groep, zo’n 300.000 leden. Bij de verkiezingen in maart 2021 haalde hun partij (de SGP) 2% van de stemmen.

In de naoorlogse literatuur van Nederland is de groep altijd een populair onderwerp geweest. Schrijvers als Wolkers, ’t Hart en Biesheuvel beschrijven in de jaren 60 en 70 hun afkeer van de in hun ogen orthodoxe schijnheiligheid, bekrompenheid, starheid, soberheid en seksuele frustratie. Auteurs als Siebelink en Treur schetsen 30 jaar een veel ambivalenter beeld van de orthodoxie. 

Dat ambivalente beeld vind je terug in de publieke opinie (politiek, media), waar afkeer en veroordeling gepaard gaan aan sympathie en fascinatie.

Orthodoxe normen en waarden botsen bij onderwerpen als (homo-)sexualiteit, abortus, euthansie en coronaregels met de politiek correcte normen en waarden. Zo leidde een passage in het profiel van enkele reformatorische scholen tot een golf van verontwaardiging. Seksualiteit heeft in de Bijbel te maken met het vormen van een onverbrekelijke verbintenis in een huwelijk tussen één man en één vrouw. Elke school in Nederland is vrij in het kiezen van een profiel (artikel 23, grondwet) maar als criterium voor de toelating van leerlingen en aanstelling van leraren botst deze passage met artikel 1 in de grondwet dat iedereen in Nederland in gelijke gevallen gelijk wordt behandeld.

Aan de andere kant blijkt de orthodoxie heel veel mensen te fascineren. Het heeft iets exotisch, net als windmolens, oorijzers, klompen en pofbroeken een overblijfsel uit een ver, ‘oer-Hollands’ verleden. De tentoonstelling Bij ons in de Biblelbelt in het Catharijjneconvent in Utrecht trok meer bezoekers dan elke andere tentoonstelling in het convent. Knielend op een bed violen van Siebelink is een van de bestverkochte Nederlandse romans ooit (700.000 exemplaren binnen een jaar tijd) en de verfilming van de bestseller Dorsvloer vol confetti is de op een na succesvolste Nederlandse film van de afgelopen 20 jaar.

Misschien heeft deze belangstelling ook te maken met de complexiteit en verdeeldheid van de maatschappij. De laatste verkiezingen in maart 2021 leverde een samenstelling van de Tweede Kamer op met 17 partijen! In 1959 waren dat er 7: 4 christelijke partijen (katholiek, hervormd, gereformeerd en reformatorisch), 2 linkse (sociaaldemocratisch en communistisch) en 1 liberale partij.  

De verdeeldheid is natuurlijk niet nieuw, Nederland was al een diep verdeeld (‘verzuild’) land. Nieuw is dat de pacificatiepolitiek (Arend Lijphart) niet meer zo goed lijkt te werken en het poldermodel achterhaald lijkt. Maar wat heet …. het poldermodel is al heel vaak dood verklaard.